In de imposante Cuneratoren bevindt zich een carillon ook wel een beiaard genoemd. Een beiaard is een belangrijke sfeermaker in iedere middeleeuwse stadskern. De beiaard in de Cuneratoren bestaat uit 47 kleinere en grotere klokken en kan automatisch bespeeld worden, maar een handmatige bespeling door een beiaardier is een cultureel erfgoed.
Toren en beiaard zijn sinds begin 19e eeuw eigendom van de gemeente Rhenen. Beiaard cultuur is opgenomen in de werelderfgoed lijst van UNESCO als “ immaterieel cultureel erfgoed”. Dat betekent dat het instrument, het luiden, de tijd aanduiding én de handmatige bespeling beschermd zijn.
Het zijn tradities. Het zijn tradities en gebruiken die eeuwen geleden ontstaan zijn en het leven in Rhenen stad kleuren. We mogen in Rhenen blij zijn met het bezit van een prachtige beiaard. De grootste en oudste klok is van 1555.
Het Cuneragilde zorgt voor de programmering van de handmatige bespelingen. Vorig jaar klom er 65 keer een beiaardier naar boven om een uur te spelen.
Loop een keer extra door de stad en luister naar de prachtige beiaard. Tijdens de marktochtend of zaterdagmiddag wordt er meestal gespeeld. In de agenda ziet u wanneer precies.
In 1492 werd begonnen met de bouw van de Cuneratoren. De gelden werden bijeengebracht door de duizenden bedevaartgangers die Rhenen bezochten. De oudste luidklokken werden nog tijdens de bouw van de toren – in 1519/1520 – gegoten door de bekende klokkengieters uit Kampen, Gerard van Wou en Gerard van Schonenborg drie klokken. De Ursula klok, de St. Maarten klok, en de Cuneraklok. Deze laatste was gewijd aan de patrones van de kerk en was versierd met twee reliëfs van Cunera. Deze klokken waren waarschijnlijk allen luidklokken.
Bijna 40 jaar later worden er nieuwe klokken bijgehangen. Onbekend is hoeveel maar in ieder geval de grote Paulusklok van Jan Tolhuis die al in 1555 was gegoten. Dit is de enige klok die tijdens brand van 1897 is blijven hangen en die de oorlog heeft overleefd.
In 1682 hingen er in ieder geval 8 klokken in de toren. Door onder andere het optreden van de Franse troepen in Rhenen (1672-1673) hadden de kerk en toren veel schade geleden. Het onderhoud was slecht en de toren stond er erbarmelijk bij. Restauratie was hard nodig. Om geld te krijgen werden toen 4 van de 8 klokken verkocht voor een bedrag van Fl. 5436 en 18 stuivers.
Na de brand in de Cuneratoren van 1897, heeft het lang geduurd voordat er weer een carillon in de toren kwam. Pas in 1925 werd stichting ” Carillonfonds Rhenen” opgericht om een nieuw carillon te kunnen aanschaffen. De firma Van Bergen uit Heiligerlee had op de jaarbeurs van 1933 het voor Rhenen bestemde 2-octaafsspel met 26 klokken opgesteld, waarna het naar Rhenen werd overgebracht. Het kreeg een tijdelijke plaats naast de Panorama Molen. De definitieve plaatsing moest wachten op de restauratie van de toren. De Duitse bezetters in de Tweede Wereldoorlog hebben echter niet op de plaatsing gewacht en de meeste klokken geroofd. Deze verdwenen uiteindelijk allen in hun smeltkroezen, op de Paulusklok na. Na de oorlog wordt weer een comité uit de burgerij opgericht om te zorgen voor een nieuw carillon. Door de Stichting “Carillonfonds Rhenen” wordt in 1958 door collectanten uit de Rhenense Burgerij fl. 25.000 bijeengebracht voor de aanschaf van een beiaard. De order wordt gegund aan de firma Van Bergen uit Heiligerlee. In ditzelfde jaar worden de eerste van de 44 klokken bij Van Bergen gegoten. In 1959 worden deze klokken in de toren geplaatst.
Automatisch spel
De beiaard is nog dagelijks te horen: één minuut vóór het hele en het halve uur. Dit wijsje komt tot stand door middel van een computer die de Electro hamers aan de buitenzijde van de klokken aanstuurt: een soort speeldoos met klokken. De klank is vrij monotoon.
Het handspel
Het handspel maakt gebruik van een geheel andere techniek. De handbespeling gebeurt vanuit een cabine, waarin een soort toetsenbord staat, het zgn. stokkenklavier. De stokken zijn d.m.v. ijzerdraden verbonden met de klepels in de klokken. Hierdoor kan de beiaardier hard en zacht spelen, nuances aanbrengen e.d. Kortom: er komt levende en afwisselende muziek uit de toren.
De klokkengieter
Rhenense beiaard is nog de enige werkende beiaard met “van Bergen”klokken en speeltafel.
De beiaardier
Klaas R.R. de Haan, studeerde orgel en kerkmuziek aan de conservatoria van Leeuwarden en Utrecht. In 1997 behaalde hij het diploma UM aan de Ned. Beiaardschool te Amersfoort, waar hij studeerde bij Arie Abbenes en Bernard Winsemius. In datzelfde jaar won hij de 1ste prijs van het Internationaal Beiaardconcours te Groningen.
Ter nagedachtenis van het overlijden van de Italiaanse componist Ennio Morricone is door Klaas de Haan het titelnummer van de film “Once Upon a time in de West” gearrangeerd en gespeeld op zaterdag 11 juli 2020. Martijn Clemenkowf maakte daarvan muziek opname en zorgde daarbij voor prachtige beelden van de Cuneratoren.
Stichting Cuneragilde Rhenen heeft in 2017 de zorg en activiteiten voor de beiaard overgenomen van de Stichting Beiaard Cuneratoren (SBC). Het jaar 2018 was het eerste volledige jaar dat de handmatige bespeling van de beiaard door het Cuneragilde is geregeld. Het bestuur van de Stichting Cuneragilde Rhenen dankt allen die hebben bijgedragen om dit mogelijk te maken.
Wilt u ook een bijdrage leveren om de beiaard in de Cuneratoren handmatig te laten bespelen? Dat kan door door uw bijdrage te storten op bankrekeningnummer NL19 RABO 0147 3226 34 t.n.v. Stichting Cuneragilde Rhenen.
Op 11 augustus 2018 speelden op verzoek van het Cuneragilde de gastbeiaardiers Toru Takao en Katarzyna Plaskowska.
Dit Japans/Poolse beiaardiers echtpaar vertegenwoordigt de opleving van de hedendaagse beiaardcultuur. In Nederland maar ook internationaal. Hoewel de beiaard een eeuwenoud en oer-Hollands volksinstrument is, was de titel van hun concert “Original Carillon music from 21th century”. Behalve een arrangement op muziek van Ravel (1875-1937) speelden zij muziek, die speciaal gecomponeerd werd voor de beiaard. Dat waren eigen composities, quatre-mains en solo gespeeld, en werk van de bekende Nederlandse beiaardiers Pieter Brons en Leo Samana en van de Belgische beiaardier Geert D’hollander, voorloper van de moderne beiaardmuziek. Het beiaardconcert was georganiseerd door het Cuneragilde, dat de handmatige bespelingen van de beiaard promoot en financiert.